Οι ψυχικές πρώτες βοήθειες είναι «μια ανθρωπιστική υποστηρικτική ανταπόκριση σε έναν συνάνθρωπο που υποφέρει και έχει ανάγκη υποστήριξη». Είναι μια προσέγγιση βοήθειας ανθρώπων που έχουν επηρεαστεί άμεσα από μια φυσική καταστροφή, ατυχήματα, τρομοκρατικές ενέργειες ή άλλο τραυματικό γεγονός. Περιλαμβάνουν βασικές αρχές υποστήριξης για να προωθήσουν τη φυσική αποκατάσταση ώστε να βοηθήσουν τα άτομα να νιώσουν ασφαλή, συνδεδεμένα με τους άλλους, ήρεμα, με πρόσβαση στην συναισθηματική, κοινωνική και πρακτική υποστήριξη και να νιώσουν ικανοί να βοηθήσουν τον εαυτό τους. Βασικός στόχος είναι να μειωθεί το αρχικό σοκ-στρες, να καλυφθούν οι ανάγκες του εδώ και τώρα, να προωθηθεί ένας λειτουργικός τρόπος διαχείρισης και να ενισχυθεί η προσαρμογή.
Είναι ένα χρήσιμο εργαλείο μετά από μια καταστροφή. Χρησιμοποιείται άμεσα τις πρώτες ώρες, μέρες και εβδομάδες μετά το γεγονός. Λαμβάνει σοβαρά υπόψη του ότι οι άνθρωποι που έχουν βιώσει ένα τόσο τραυματικό γεγονός θα βιώσουν μια ποικιλία έντονων και άμεσων αντιδράσεων σε όλα τα επίπεδα( σωματικό, ψυχολογικό, συναισθηματικό, συμπεριφορικό). Αυτές οι αντιδράσεις πιθανόν επεμβαίνουν στην ικανότητα διαχείρισης, αν και είναι φυσιολογικό και κατανοητό. Οι πρώτες βοήθειες δεν παρέχονται αποκλειστικά από ειδικούς ψυχικής υγείας, αλλά άτομα όπως εθελοντές και διασώστες.
Τι δεν είναι οι πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας
- αναφορά των γεγονότων
- πίεση των πληγέντων να μιλήσουν για την τραυματική εμπειρία και τις απώλειές τους
- διαγνωστική διαδικασία
- συμβουλευτική
Ποιος μπορεί να ωφεληθεί
Ο ξαφνικός και βίαιος χαρακτήρας του συμβάντος οδηγεί τους πληγέντες σε έντονο στρες και ανασφάλεια. Οι άνθρωποι το βιώνουν με διαφορετική ένταση και διαφορετικό τρόπο και αυτό οφείλεται σε πλήθος παραγόντων όπως : από την ίδια την εμπειρία, την υγεία τους σωματική και ψυχική, την προσωπική τους ιστορία και τη διαθέσιμη κοινωνική υποστήριξη. Κάποιοι είναι πιο πιθανό να βιώσουν έντονα τις αρνητικές συνέπειες , όπως άτομα που:
- έχουν βιώσει τραυματικές εμπειρίες και στο παρελθόν
- αντιμετωπίζουν ήδη ψυχολογικές δυσκολίες
- βρίσκονταν στον πυρήνα της καταστροφής
- απειλήθηκε η ζωή τους
- βίωσαν σημαντικές απώλειες (περιουσία, αγαπημένα πρόσωπα)
Υπάρχουν επίσης μερικές καταστάσεις όπου άτομα έχουν ανάγκη για άμεση πρόσβαση σε φροντίδα μεγαλύτερη από αυτή που παράσχουν οι πρώτες βοήθειες, όπως άτομα που:
- έχουν τραυματιστεί και χρειάζονται άμεση ιατρική φροντίδα
- βιώνουν τόσο έντονο στρες ή σοκ που δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε βασικές ανάγκες τις καθημερινότητας
- απειλούν ότι θα βλάψουν τον εαυτό τους ή κάποιον άλλον
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι δε χρειάζονται πάντα όλοι οι άνθρωποι που βιώνουν μια τόσο τραυματική εμπειρία πρώτες βοήθειες. Κάποιοι από τους προστατευτικούς παράγοντες είναι :
- καλά επίπεδα λειτουργικότητας
- κοινωνική υποστήριξη
- ικανότητα αντιμετώπισης της κατάστασης
- ισχυρό σύστημα αξιών
- επιστροφή στην καθημερινότητα
Πού παράσχονται οι πρώτες βοήθειες:
- Επιτόπου στο μέρος που συνέβη η καταστροφή
- Κέντρα αποκατάστασης
- νοσοκομεία
- ΜΚΟ
- σχολεία
- σπίτια
- επιχειρήσεις
- αεροδρόμια, σταθμούς τρένων κτλ
- οπουδήποτε υπάρχουν οι άνθρωποι που τις χρειάζονται
ΣΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΒΟΗΘΕΙΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ
Ένας βασικός στόχος είναι να βοηθήσουν τα άτομα να χτίσουν την ικανότητα τους για ανάκαμψη και να μειωθεί η πιθανότητα δημιουργίας μετατραυματικής αγχώδους διαταραχής. Υποστηρίζουν την ανάκαμψη βοηθώντας τους πληγέντες να αναγνωρίσουν τις άμεσες ανάγκες τους και τις δυνάμεις και τις ικανότητες που έχουν ώστε να τις ικανοποιήσουν. Οι έρευνες δείχνουν ότι η πίστη ενός ατόμου στις ικανότητες διαχείρισης μπορεί να προβλέψει καλύτερο αποτέλεσμα.
Οι πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας έχουν στόχο να:
- ηρεμήσουν τους ανθρώπους
- μειώσουν το στρες και την έντονη δυσφορία
- κάνουν τους ανθρώπους να νιώσουν ασφαλείς
- προσδιορίσουν και να βοηθήσουν με τις άμεσες ανάγκες
- εδραιώσουν τη σύνδεση ανάμεσα στους ανθρώπους
- βοηθήσουν τους ανθρώπους να καταλάβουν την καταστροφή που συνέβη
- βοηθήσουν τα άτομα να αναγνωρίσουν τις δυνάμεις και τις ικανότητές τους
- ενισχύσουν την πίστη στις ανθρώπινες δυνάμεις
- δώσουν ελπίδα
- εντοπίσουν αυτούς που χρήζουν άμεσης ή εξειδικευμένης βοήθειας
- προωθήσουν μηχανισμούς προσαρμογής
- βοηθήσουν τους ανθρώπους να περάσουν αυτό το πρώτο διάστημα της υψηλής έντασης και αβεβαιότητας
- ενισχύσουν τους ανθρώπους ώστε να αναρρώσουν φυσικά από το τραυματικό γεγονός
- μειώσουν τους παράγοντες κινδύνου ψυχικών διαταραχών ως αποτέλεσμα του γεγονότος όπως μετατραυματική διαταραχή
ΠΕΝΤΕ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΒΟΗΘΕΙΩΝ
α) ΑΣΦΑΛΕΙΑ
- Μετακινούμε τα άτομα από τον κίνδυνο ή μειώνουμε την έκθεση στην απειλή του κινδύνου
- Βοηθάμε τους πληγέντες να ικανοποιήσουν τις βασικές ανάγκες για νερό, τροφή, καταφύγιο
- Βοηθάμε τους πληγέντες να τους παρασχεθεί άμεση ιατρική φροντίδα
- Παρέχουμε επαναλαμβανόμενη ,απλή και ακριβή πληροφόρηση σχετικά με την άμεση κάλυψη των αναγκών
- Παρέχουμε συναισθηματική φροντίδα
β) ΗΡΕΜΙΑ
- Σταθεροποιούμε τα άτομα που είναι αποπροσανατολισμένα ή έντονα αναστατωμένα
- Παρέχουμε ένα ασφαλές περιβάλλον, αν είναι εφικτό απομακρυσμένο από τις στρεσογόνες συνθήκες ή την έκθεση σε εικόνες, μυρωδιές, ήχους από τον τόπο της καταστροφής
- Ακούμε τους ανθρώπους που θέλουν να μοιραστούν την ιστορία τους ή τα συναισθήματά τους χωρίς να τους πιέζουμε να μιλήσουν
- Θυμίζουμε ότι δεν υπάρχει σωστός ή λάθος τρόπος να νιώσει κανείς
- Είμαστε φιλικοί και συμπονετικοί, ακόμα και εάν οι άνθρωποι είναι δύσκολοι ή έχουν έντονες αντιδράσεις
- Προσφέρουμε ακριβείς πληροφορίες για την καταστροφή ή το τραύμα και τις προσπάθειες επούλωσής του για να βοηθήσουμε τους πληγέντες να καταλάβουν την κατάσταση
- Παρέχουμε πληροφόρηση σχετικά με το στρες και την αντιμετώπισή του
- Όταν εκφράζουν έντονο άγχος και ανησυχία τους υπενθυμίζουμε (εάν γνωρίζουμε) ότι περισσότερη βοήθεια θα τους παρασχεθεί άμεσα
γ) ΣΥΝΔΕΣΗ
- Βοηθάμε τους ανθρώπους να επικοινωνήσουν με την οικογένεια και τους αγαπημένους τους
- Κρατάμε τις οικογένειες μαζί
- Κρατάμε τα παιδιά μαζί με τους γονείς τους ή άλλους στενούς συγγενείς
- Βοηθάμε στο να χτίσουμε σύνδεση μεταξύ των πληγέντων και τους ανθρώπους υποστήριξης (οικογένεια, φίλους, κοινοτικούς ή ανθρωπιστικούς φορείς υποστήριξης)
- Προσφέρουμε πρακτική βοήθεια για να ικανοποιήσουν άμεσα τις ανάγκες τους και τις ανησυχίες τους
- Παρέχουμε πληροφόρηση και τους κατευθύνουμε στις υπηρεσίες-βοήθειες που διατίθενται
- Συνδέουμε τους ανθρώπους με τις διαθέσιμες υπηρεσίες
- Σεβόμαστε τα πολιτισμικά στοιχεία των ανθρώπων σχετικά με το φύλο, την ηλικία, την οικογενειακή κατάσταση, την εθνότητα και τη θρησκεία
δ) ΑΥΤΟ-ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
- Βοηθάμε τους ανθρώπους να καταλάβουν τις άμεσες ανάγκες τους
- Τους βοηθάμε στη να αποφασίσουν, να ιεραρχήσουν τα προβλήματα και να προσπαθήσουν να τα λύσουν
ε) ΕΛΠΙΔΑ
- Εκφράζουμε ελπίδα για ανάρρωση
- Είμαστε παρόντες και πρόθυμοι να βοηθήσουμε στο μέτρο των δυνάμεων μας
- Διαβεβαιώνουμε τους ανθρώπους ότι τα συναισθήματά τους είναι φυσιολογικά
DO’s όταν παρέχουμε ΠΒΨΥ
- Παρατηρούμε
- Ρωτάμε μικρές απλές ερωτήσεις με σεβασμό
- Μιλάμε ήρεμα και αργά χωρίς ένταση
- Είμαστε υπομονετικοί, ευαίσθητοι και ανταποκρινόμαστε άμεσα στην επικοινωνία
- Αναγνωρίζουμε τις δυνάμεις των ανθρώπων σε κρίση
DONT’S όταν παρέχουμε ΠΒΨΥ
- Δεν κάνουμε υποθέσεις για τις εμπειρίες των πληγέντων
- Δεν θεωρούμε ότι όλοι θα φέρουν τραύμα
- Δεν χαρακτηρίζουμε αντιδράσεις ως συμπτώματα
- Δεν κάνουμε διαγνώσεις
- Δεν νουθετούμε-πατρονάρουμε
Τι λέμε ή δεν πρέπει να λέμε σε ανθρώπους που έχασαν κάποιον δικό τους
Τι λέμε:
- Αυτό που βιώνουν και αισθάνονται είναι ανθρώπινο και φυσιολογικό
- Χρησιμοποιούμε το όνομα του ατόμου που πέθανε
Τι δεν λέμε:
- «Ξέρω πως αισθάνεσαι»
- «Είναι καλύτερα τώρα, ήταν η ώρα του/της να φύγει»
- «Τουλάχιστον έφυγε γρήγορα, ίσως είναι καλύτερα έτσι»
- «Είναι σημαντικό που είσαι ζωντανός»
- «Ας μιλήσουμε για κάτι άλλο»
- «Είσαι πολύ δυνατός, θα το αντιμετωπίσεις μια χαρά»
- «Θα μπορούσε να είναι χειρότερα, έχεις ακόμα έναν αδερφό/-ή/μητέρα/πατέρα/και άλλο παιδί»
- «Κάθε τι γίνεται για καλό σύμφωνα με ένα ανώτερο σχέδιο»
- «Έκανες το καλύτερο που μπορούσες»
- «Θα νιώσεις καλύτερα σύντομα»
- «Κάποια μέρα θα έχεις μια απάντηση»
- «Χρειάζεται να χαλαρώσεις και θα πάνε καλύτερα τα πράγματα»
- «Τώρα είσαι εσύ ο άντρας/ η γυναίκα του σπιτιού (στο παιδί)
Πηγές:
- Manual on mental health and psychosocial response to disaster in community, Ministry of Health Malaysia, 2013
- Psychological first aid: An Australian guide to supporting people affected by disaster, Australian Red Cross, 2013
