Ερωτική αγάπη. Όλοι την χρειαζόμαστε. Όσοι δεν την έχουμε την αναζητάμε. Όσοι την έχουμε τη φροντίζουμε ή κατά διαστήματα την ξεχνάμε. Πόση σημασία έχει για τον άνθρωπο; Τι είναι τελικά; Αρχίζοντας θα ήθελα να αναφερθώ στη βιολογική βάση της αγάπης και η πιο κατάλληλη για να το εξηγήσει δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από την Helen Fisher, ανθρωπολόγο που ερευνά κατεξοχήν τη βιολογική/ανθρωπολογική βάση της ερωτικής αγάπης.
Σύμφωνα με την Fisher και των επί χρόνια ερευνών της, τα βασικά ανθρώπινα συναισθήματα και κίνητρα προκύπτουν από ξεχωριστές περιοχές της εγκεφαλικής δραστηριότητας, που προέρχονται από τα πρόδρομα θηλαστικά, και εξελίχθηκαν ώστε να βοηθούν στην επιβίωση και την αναπαραγωγή. Ανάμεσα στα πρωταρχικά αυτά νευρικά συστήματα υπάρχουν τρεις περιοχές που διαπλέκονται τα συναισθηματικά συστήματα του ζευγαρώματος, της αναπαραγωγής και της γονεϊκότητας : το σεξουαλικό ένστικτο, η ρομαντική αγάπη και η σύνδεση/αφοσίωση. Καθένα από αυτά τα συστήματα σχετίζεται με διαφορετικά ρεπερτόρια συμπεριφοράς.
Το σεξουαλικό ένστικτο χαρακτηρίζεται από τη λαχτάρα για σεξουαλική ευχαρίστηση. Στους ανθρώπους και σε άλλα θηλαστικά, τα οιστρογόνα φαίνεται να έχουν λίγη σχέση με την ερωτική επιθυμία, αντίθετα τα ανδρογόνα και ειδικά η τεστοστερόνη είναι βασική για την ερωτική επιθυμία και στα δυο φύλα. Το σεξουαλικό ένστικτο εξελίχθηκε, ώστε να παρακινεί τα άτομα να ψάχνουν σεξουαλική ενότητα με μια σειρά από συντρόφους με σκοπό την εύρεση των κατάλληλων για αναπαραγωγή.
Η ρομαντική αγάπη( γνωστή και ως έρωτας) χαρακτηρίζεται από έντονη ενέργεια, στοχευμένη προσοχή, εναλλαγές της διάθεσης, σεξουαλική κτητικότητα, συναισθηματική εξάρτηση, εμμονική σκέψη για το άτομο που είναι κανείς ερωτευμένος, λαχτάρα για συναισθηματική ενότητα με τον άλλον και έντονο κίνητρο να κερδίσει κανείς τον επικείμενο σύντροφο. Φαίνεται ότι ο έρωτας είναι συνδεδεμένος με αυξημένη δραστηριότητα του ντοπαμινεργικού μονοπατιού που συνδέεται με το σύστημα ανταμοιβών του εγκεφάλου. Το νευρικό σύστημα που σχετίζεται με τον έρωτα εξελίχθηκε ώστε να κινητοποιεί τα άτομα να προτιμούν έναν συγκεκριμένο σύντροφο, που να διατηρεί την ερωτροπία και την ενέργεια.
Η σύνδεση/αφοσίωση (εμείς ας το ονομάσουμε αγάπη) σχετίζεται με συναισθήματα ηρεμίας, ασφάλειας, κοινωνικής άνεσης και συναισθηματικής ενότητας με έναν σύντροφο με μακροχρόνια σχέση, όπως επίσης και με μερικά χαρακτηριστικά σύνδεσης των θηλαστικών συμπεριλαμβανομένων την αμοιβαία προστασία της περιοχής τους και το χτίσιμο της φωλιάς(σπιτιού), την αμοιβαία ανατροφή των απογόνων, τη διατήρηση της εγγύτητας, το άγχος αποχωρισμού, το μοίρασμα των καθηκόντων και τις χειρονομίες δεσμού. Έρευνες σε ζώα δείχνουν ότι αυτό το εγκεφαλικό σύστημα σχετίζεται με τις ορμόνες οξυτοκίνη και βαζοπρεσίνη. Η σύνδεση/αφοσίωση εξελίχθηκε, ώστε να κινητοποιεί τα άτομα να διατηρήσουν δεσμό με το σύντροφο που θα μπουν στη διαδικασία αναπαραγωγής μέχρι να ολοκληρώσουν τα γονεϊκά τους καθήκοντα.
Ξέρω πως το να αναλύουμε το θέμα του έρωτα και της αγάπης βιολογικά είναι αντι-ρομαντικό και αντιβαίνει στα εκατομμύρια ποίηματα και έργα τέχνης που δημιουργήθηκαν για αυτήν, καθώς και στα όνειρα που κάνει ο καθένας από εμάς για το ιδανικό του ταίρι που θα ζήσουν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα. Είναι μάλλον μια αλήθεια, εφόσον αποδεικνύεται επιστημονικά, αλλά αυτό που για τον καθένα από εμάς είναι αλήθεια είναι αυτό που ζούμε, που επιθυμούμε, αυτό για το οποίο προσπαθούμε. Και η αλήθεια είναι πως η αγάπη είναι κάτι που θέλει προσπάθεια. Ο έρωτας έρχεται και κατακλύζει τη ζωή μας απρόσκλητος, δυναμικός και θυελλώδης. Είναι κάτι που βγαίνει σα χείμαρρος, ανεξέλεγκτος, αδιάκριτος και παρορμητικός. Δε θέλει προσπάθεια, απλά τον βιώνεις. Και για αυτό δεν διαρκεί πολύ. Εξελικτικά θα λέγαμε διαρκεί περίπου 3-4 χρόνια, τόσο όσο χρειάζεται να φέρει η γυναίκα στον κόσμο τους απογόνους. Τι γίνεται όμως με την ερωτική αγάπη;
Η ερωτική αγάπη είναι αγάπη ανάμεσα σε ίσους και εκφράζεται από τη βαθειά επιθυμία για πλήρη συνταύτιση και ένωση με ένα άλλο πρόσωπο. Πρώτα από όλα, η ερωτική αγάπη συχνά συγχέεται με τη συναρπαστική εμπειρία του να ερωτεύεσαι με την αιφνίδια κατάρρευση των φραγμών που υπήρχαν μεταξύ των δυο ξένων, ως εκείνη τη στιγμή, προσώπων. Αλλά όπως είπαμε πριν λίγο, αυτή η εμπειρία της ξαφνικής εξοικείωσης είναι εκ φύσεως λιγόζωη. Αφού ο ξένος γίνει ένα οικείο πρόσωπο, δεν υπάρχουν πια φραγμοί να υπερνικηθούν ούτε ξαφνικό πλησίασμα να επιτευχθεί. Η ερωτική αγάπη περιέχει την αποκλειστικότητα που λείπει από τη μητρική ή την αδερφική αγάπη, συχνά όμως την μπερδεύουν με την κτητική προσκόλληση, που δεν είναι τίποτα άλλο από τη διόγκωση του εγωισμού των δυο ατόμων και μια προσπάθεια άρνησης κάθε μοναξιάς και ανάγκης για ατομικότητα. Αποκλείοντας ανθρώπους από τη ζωή μου και κρατώντας αγκιστρωμένο πάνω μου έναν σύντροφο, είμαι ξεκομμένος από τους ανθρώπους και κατ’ επέκταση από τον εαυτό μου.
Η ερωτική αγάπη έχει μια προϋπόθεση: ότι αγαπώ από την ουσία της ύπαρξης μου και νιώθω το άλλο άτομο στην ουσία της δικής του ύπαρξης. Η αγάπη θα έπρεπε ουσιαστικά να είναι μια πράξη θέλησης, μια απόφαση να εμπιστευτώ απόλυτα τη ζωή μου στη ζωή ενός άλλου ανθρώπου. Το ν’αγαπάς κάποιον δεν είναι μόνο ένα δυνατό συναίσθημα, είναι μια απόφαση, μια κρίση, μια υπόσχεση. Αν η αγάπη ήταν απλά ένα συναίσθημα, δεν θα υπήρχε πιθανότητα για μια δια βίου αγάπη, γιατί το συναίσθημα έρχεται και παρέρχεται, ενώ η απόφαση παραμένει και διαμορφώνει τη ζωή μας με τις συνέπειες της.
Μέσα στην ερωτική αγάπη εμπεριέχονται ο σεβασμός στον άλλον ως ανθρώπινη οντότητα, η αποδοχή του άλλου όπως ακριβώς είναι χωρίς την ανάγκη να τον αλλάξουμε, το νοιάξιμο και η τρυφερότητα, το ενδιαφέρον για την προσωπική ανάπτυξη και την ευτυχία του άλλου, η φροντίδα, η υποστήριξη, η ασφάλεια και φυσικά η έλξη και η ερωτική επιθυμία, χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν από την αγάπη μεταξύ αδερφών και φίλων.
Όταν αγαπώ κάποιον θέλω να κοιμάμαι και να ξυπνώ μαζί του, να έχουμε κοινά όνειρα και σκοπούς, κοινή ζωή που θα τη διαμορφώσουμε όπως μας αρέσει, να ζούμε τη ζωή μας μαζί, να ανακαλύπτουμε τον εαυτό μας από την αρχή, να του δίνω ό,τι καλύτερο έχω μέσα μου, αλλά και να αντέχω να του δείξω τη σκοτεινή μου πλευρά, να χαίρομαι με τη χαρά του και να λυπάμαι με τη λύπη του, να θέλω να είναι στο πλάι μου σε σημαντικές στιγμές και εγώ στις δικές του, αλλά και στις μικρές καθημερινές στιγμές, να μην τα παρατώ στα δύσκολα, να αγωνίζομαι για τη σχέση μας, να θέλω να του μιλώ και να μου μιλά, να θέλω να μοιράζομαι και τις σιωπές μου μαζί του. Να είμαι Εγώ και να είναι Αυτός και μαζί να είμαστε Εμείς.
Θυμᾶσαι τὶς νύχτες; Γιὰ νὰ σὲ κάνω νὰ γελάσεις περπατοῦσα πάνω
……στὸ γυαλὶ τῆς λάμπας.
«Πῶς γίνεται αὐτό;» ρώταγες. Μὰ ἦταν τόσο ἁπλὸ
ἀφοῦ μ᾿ ἀγαποῦσες
Τάσος Λειβαδίτης, Σε μια γυναίκα
Ράνια Πανουργιά
Κλινική Ψυχολόγος MSc
Βιβλιογραφία:
• Η τέχνη της Αγάπης, Έριχ Φρόμ, Εκδόσεις Μπουκουμάνης
• Helen Fisher & Anderson Thomson. Lust, Romance and Attachment: Do the side effects of serotonin- enhancing antidepressants jeopardize romantic love, marriage and fetility?(chapter 10) in Evolutionary Cognitive Neuroscience, The MIT Press
• Helen Fisher. The nature of romantic love.(1994). The journal of NIH Research, 6, 59-64
