Με τον καρκίνο του μαστού να είναι ο πιο συχνός καρκίνος στις γυναίκες του δυτικού κόσμου και η δεύτερη αιτία θανάτου από καρκίνο, καθίσταται ανάγκη να μιλήσουμε και να κινητοποιήσουμε σχετικά με το θέμα της πρόληψης. 1 στις 8 γυναίκες κάποια στιγμή της ζωής τους θα νοσήσουν και το 1/3 των γυναικών με καρκίνο μαστού καταλήγουν από τη νόσο. Ο καρκίνος του μαστού εντοπίζεται κάθε χρόνο στη χώρα μας σε περίπου 4.500 γυναίκες. Από αυτές πάνω από το 70% δεν έχουν οικογενειακό ιστορικό. Αν και τα ποσοστά αυξάνουν, η θνησιμότητα μένει σταθερή με πτωτική τάση. Στη χώρα μας το ποσοστό της ανακάλυψης καρκίνων του μαστού σε πρώιμο στάδιο ανέρχεται μόλις στο 5%, σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ευρώπης στις οποίες ανέρχεται σε ποσοστό άνω του 60%. Γιατί άραγε είμαστε άραγε τόσο πίσω;
Ας σταθούμε όμως στο κομμάτι της πρόληψης. Τι σημαίνει πρόληψη; Η πρόληψη αναφέρεται σε όλα τα μέσα και τα μέτρα που αποσκοπούν στην παρακώλυση της εμφάνισης ή της διάδοσης ανεπιθύμητων σωματικών/ψυχικών καταστάσεων ή διαταραχών. Όσον αφορά τον καρκίνο του μαστού, δεν είμαστε ακόμα σε θέση να μιλάμε για πρωτογενή πρόληψη, η οποία στοχεύει στο να μειώσει τον κίνδυνο να δημιουργηθεί ο καρκίνος, αφού δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο τι προκαλεί τον καρκίνο. Μιλάμε για δευτερογενή πρόληψη, η οποία δεν αποτρέπει τον καρκίνο από το να δημιουργηθεί, αλλά στοχεύει στην έγκαιρη διάγνωση και τη θεραπεία. Η έγκαιρη διάγνωση της νόσου συνεπάγεται εξαιρετική πρόγνωση στο 80%-90% των περιπτώσεων.
Όσον αφορά λοιπόν την πρόληψη/ έγκαιρη διάγνωση τρία είναι τα μέσα που έχουμε ως τώρα διαθέσιμα:
Αυτοεξέταση μαστών: Η αυτοεξέταση είναι μια ψηλάφιση των μαστών από την ίδια τη γυναίκα και πρέπει να γίνεται τις πρώτες ημέρες μετά το τέλος της περιόδου από τις νεαρές ήδη ηλικίες. Mετά την εμμηνόπαυση ή εφόσον έχει προηγηθεί υστερεκτομή η αυτοεξέταση πρέπει να γίνεται σε σταθερές ημέρες κάθε μήνα.
Κλινική εξέταση από εξειδικευμένο γιατρό: Πέραν όμως της αυτοεξέτασης είναι απολύτως απαραίτητη η εμπεριστατωμένη κλινική ψηλάφιση σε οργανωμένες Μονάδες Mαστού μία φορά το χρόνο. Σημειώνεται, ότι στις γυναίκες ηλικίας άνω των 45 ετών ποσοστό περίπου 10-20% των καρκίνων του στήθους δεν ανιχνεύονται με τη μαστογραφία (ψευδώς αρνητική διάγνωση), παρότι ο όγκος μπορεί να ψηλαφάται. Επισημαίνεται μάλιστα, ότι ο προληπτικός μαστογραφικός έλεγχος στις νεότερες ηλικίες παρουσιάζει ακόμη μικρότερη διαγνωστική ακρίβεια. Συνεπώς, εάν η μαστογραφία δε συνδυασθεί με λεπτομερή κλινική ψηλάφηση, δυστυχώς, κάποιοι όγκοι ίσως διαλάθουν της προσοχής.
Μαστογραφία: Η πρώτη μαστογραφία, για καθαρά προληπτικούς λόγους, συνιστάται να γίνεται σε ηλικία 40 ετών, η οποία αποτελεί το σημείο αναφοράς για συγκριτική μελέτη στο μέλλον, και πρέπει να επαναλαμβάνεται, εφόσον δεν υπάρχει πρόβλημα, κάθε 2-3 χρόνια έως την ηλικία των 45 ετών. Μετά την ηλικία των 45 ετών πρέπει υποχρεωτικά να γίνεται μαστογραφικός έλεγχος σε ετήσια βάση, ακόμη και εάν δεν υπάρχει κανένα απολύτως ενόχλημα ή κλινικό εύρημα. Ο καρκίνος του μαστού έχει μία ασυμπτωματική φάση που μπορεί να ανιχνευτεί με τη μαστογραφία. Η μαστογραφία διαγιγνώσκει τον καρκίνο του μαστού 1 με 4 χρόνια πριν την κλινική του εκδήλωση.
Τα παραπάνω μέσα είναι οι σύμμαχοι της έγκαιρης διάγνωσης και πραγματικά σώζουν ζωές. Παρόλα αυτά παρατηρούμε ότι το ποσοστό των γυναικών στη χώρα μας που υιοθετούν τον προληπτικό έλεγχο στη ζωή τους είναι πολύ χαμηλό.
Ποιοι παράγοντες είναι εκείνοι που τις αποτρέπουν από την υιοθέτηση μιας τέτοιας συμπεριφοράς;
Α)Ψυχολογικοί Παράγοντες:
1)Φόβος: Ο φόβος της αρρώστιας, της ταλαιπωρίας, της σωματικής εξασθένισης, της χημειοθεραπείας, του πόνου, της αδυναμίας. Ο φόβος για το τι μπορεί να βρεθεί στις προληπτικές εξετάσεις και το τι θα συμβεί από κει και πέρα.
2)Άρνηση ότι θα συμβεί σε εμάς: Η άρνηση είναι ένας προστατευτικός, αμυντικός μηχανισμός που χρησιμοποιούμε για να αποφύγουμε το άγχος. Για να αποφύγουμε το άγχος εκείνο που δεν μπορούμε να διαχειριστούμε, φερόμαστε σαν εμείς να είμαστε η εξαίρεση και όλα τα άσχημα συμβαίνουν στους άλλους δίπλα μας.. Οι γυναίκες λοιπόν φέρονται σαν ο καρκίνος του μαστού και η ασθένεια να είναι κάτι που αφορά μόνο τους άλλους. Εκείνες δεν είναι τρωτές, δε θα νοσήσουν, θα εξαιρεθούν, άρα και δεν είναι απαραίτητο να εξεταστούν.
3)Άγχος θανάτου: Το άγχος θανάτου είναι σύμφυτο με την ανθρώπινη φύση μας. Όλοι οι άνθρωποι ανεξαιρέτως φοβόμαστε το θάνατο είτε το συνειδητοποιούμε είτε όχι. Ο καρκίνος στη συνείδηση των πολλών συνδέεται με το θάνατο και για αυτό προκαλεί τόσο υψηλά επίπεδα άγχους. Το να αποφύγεις τον καρκίνο, σημαίνει αποφεύγεις και το θάνατο.
4)Χαμηλή αυτό-αποτελεσματικότητα: Οι γυναίκες που διακρίνονται από χαμηλή αυτοπεποίθηση και παθητικότητα- μοιρολατρία είναι πιο δύσκολο να ακολουθήσουν συμπεριφορές υγείας. Αφενός λειτουργούν με γνώμονα ότι δεν αξίζουν και αφετέρου αισθάνονται ότι δεν μπορούν να έχουν επίδραση και έλεγχο σε ό,τι τους συμβαίνει.
Β)Κοινωνικο-οικονομικοί Παράγοντες:
1)Προκατάληψη/Ταμπού: Ο καρκίνος, ακόμα και σήμερα, που η επιστήμη έχει προχωρήσει τόσο και η ενημέρωση φτάνει παντού, αποτελεί ταμπού. Είναι συνδεδεμένος με την αδυναμία και το θάνατο, τον ονομάζουμε «παλιαρρώστια» και μιλούμε για αυτόν ψιθυριστά. Είναι πολλοί αυτοί που ντρέπονται να παραδεχτούν στον περίγυρο τους ότι νοσούν, λες και έχουν κάνει ένα ποταπό αμάρτημα το οποίο πρέπει να κρύψουν. Το τι αναπαραστάσεις και στάσεις έχουμε για τον καρκίνο επηρεάζει και τις συμπεριφορές υγείας που αποκτούμε
.
2)Χαμηλό εισόδημα / ανασφάλιστες γυναίκες: Είναι γεγονός ότι γυναίκες που βρίσκονται σε χαμηλά κοινωνικο-οικονομικά στρώματα, δυσκολότερα θα κάνουν τις προληπτικές τους εξετάσεις. Ειδικά σήμερα που οι ανασφάλιστες γυναίκες πληθαίνουν μέρα με τη μέρα, η πρόληψη αποτελεί πολυτέλεια.
3)Πρόσβαση σε μονάδες υγείας: Είναι μια πραγματικότητα ότι πολλές γυναίκες δεν έχουν πρόσβαση σε ειδικούς γιατρούς και μαστογράφους. Γυναίκες που ζουν σε απομονωμένες περιοχές, νησιά, χωριά και όχι σε μεγάλα αστικά κέντρα, δεν έχουν την δυνατότητα να κάνουν τον ετήσιο προληπτικό τους έλεγχο.
4)Σύστημα Υγείας: Το σύστημα υγείας μας βασίζεται στη θεραπεία και όχι στην πρόληψη. Δεν έχει δοθεί ακόμη η απαραίτητη βαρύτητα από το κράτος, ώστε να βρει τρόπους να μαθαίνει στους πολίτες συμπεριφορές υγείας.
5)Ανεπαρκής πληροφόρηση: Η ενημέρωση από τους ειδικούς και η ευαισθητοποίηση είναι κινητήριος δύναμη της πρόληψης. Δυστυχώς πολλές γυναίκες ζουν μέσα στην άγνοια ή στην ημιμάθεια. Γυναίκες ενημερωθείτε!
6)Ρόλοι της γυναίκας: Οι γυναίκες έχουν ταυτόχρονα πολλούς ρόλους. Είναι γυναίκες, μητέρες, σύζυγοι, εργαζόμενες, κόρες και εκείνες που τρέχουν για όλα. Καθημερινά γεμίζουν το πρόγραμμα τους με μυριάδες υποχρεώσεις και αυτομάτως βάζουν τον εαυτό τους σε δεύτερη μοίρα. Αμελούν τον εαυτό τους και κατ’ επέκταση και την υγεία τους.
Η υγεία είναι προτεραιότητα. Ας ενημερωθούν όλες οι γυναίκες και ας κάνουν τον απαραίτητο προληπτικό έλεγχο, γιατί η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση όντως σώζουν ζωές!
Ράνια Πανουργιά
Κλινική Ψυχολόγος ΜSc
