Πόσες φορές έχει τύχει να είστε σε ένα εστιατόριο και να βλέπετε απέναντί σας ένα ζευγάρι που τρώει αμίλητο το φαγητό του; Έχετε αναρωτηθεί για ποιο λόγο είναι αυτοί τώρα εδώ, αφού ούτε καν μιλάνε; Δεν ξέρω για εσάς, πάντως εμένα μου έχει τύχει αρκετές φορές και πάντα έχω την περιέργεια του τι να συμβαίνει με το ζευγάρι αυτό. Άραγε είναι τσακωμένοι; Μήπως δεν είναι ομιλητικοί; Ή δεν έχουν τι να πουν πια; Τελειώνουν άραγε οι λέξεις για τα ζευγάρια κάποια στιγμή; Εξαντλούνται τα λόγια μέσα στο χρόνο και τη ρουτίνα;
Όσους και αν ρωτήσει κανείς για το ποια χαρακτηριστικά είναι σημαντικά για μια συντροφική- ερωτική σχέση ανάμεσα στα τρία πρώτα είναι σχεδόν πάντα η επικοινωνία. Τα άλλα δύο συνήθως είναι η εμπιστοσύνη και η έλξη, η σειρά ενδέχεται να αλλάζει ανάλογα με το τι είναι πιο σημαντικό για τον καθένα στη συγκεκριμένη φάση ζωής. Τι είναι επικοινωνία λοιπόν; Για ποιο λόγο είναι τόσο σημαντική για όλα τα ζευγάρια; Επικοινωνία είναι η διαδικασία αποστολής ενός μηνύματος από έναν πομπό σε ένα δέκτη, χρησιμοποιώντας έναν κώδικα. Επιπρόσθετα ο πομπός μπορεί ταυτόχρονα να είναι και δέκτης, αφού ταυτόχρονα και στέλνει και λαμβάνει μηνύματα, όπως επίσης και ο δέκτης είναι ταυτόχρονα και πομπός. Ως εκ τούτου το νόημα δημιουργείται και από τους δύο. Επομένως η επικοινωνία χρειάζεται δύο, είναι αλληλεπίδραση, εμπεριέχει την ανατροφοδότηση, την ανταλλαγή. Είναι ένα νήμα που ενώνει τον έναν με τον άλλον μεταφέροντας πληροφορίες, μηνύματα, σήματα, συναισθήματα. Μπορούμε να τη χωρίσουμε σε λεκτική, δηλαδή επικοινωνία μέσω του λόγου και μη λεκτική, δηλαδή επικοινωνία με το σώμα, με τις εκφράσεις του προσώπου, με το βλέμμα.
Αν ξαναπαρατηρήσουμε το προαναφερθέν ζευγάρι ίσως να μπορούσαμε να παρατηρήσουμε τέτοια σημάδια επικοινωνίας αν και λείπει ο λόγος. Εκείνη σφίγγει σφιχτά το πιρούνι, εκείνος κοιτά αδιάφορα τον κόσμο που τρώει στο μαγαζί, εκείνη το παρατηρεί και σουφρώνει με θυμό τα φρύδια της, εκείνος το καταλαβαίνει και της πιάνει το χέρι, εκείνη το τραβά απότομα και τρώει με μεγάλες μπουκιές το φαγητό της μασώντας δυνατά, εκείνος της ρίχνει ένα βλέμμα παράκλησης, εκείνη τον κατακεραυνώνει και μετά πίνει το κρασί της, εκείνος απογοητευμένος συνεχίζει να κοιτά γύρω του αδιάφορα. Ίσως να έκανα λάθος στην αρχική μου εκτίμηση ότι αυτοί οι δύο άνθρωποι δεν επικοινωνούν. Υπήρχε ήδη φορτισμένη ατμόσφαιρα, η γυναίκα το δείχνει με τιν ένταση στο σώμα της, ο άντρας φέρεται σαν όλα να είναι εντάξει ή συγκαλύπτει το θυμό του μη δίνοντας σημασία στη σύντροφο του, κάτι το οποίο εκείνη την εξοργίζει ακόμα περισσότερο, αυτός το αντιλαμβάνεται και προσπαθεί να κατευνάσει το θυμό της, αλλά αντίθετα κλιμακώνεται το αρνητικό της συναίσθημα. Αυτό είναι ένα απλό παράδειγμα του πώς περνάμε εν τέλει πληροφορίες για το τι αισθανόμαστε στο σύντροφο μας χωρίς καν να του μιλήσουμε για αυτό.
Τι συμβαίνει όμως με τη λεκτική επικοινωνία; Υπάρχουν όντως ζευγάρια που δεν επικοινωνούν; Και τι σημαίνει τελοσπάντων επικοινωνία στην πραγματική ζωή πέρα από ορισμούς και θεωρητικολογίες; Είναι ανάγκη πρωτίστης σημασίας να μεταφέρουμε στο σύντροφο μας πληροφορίες για το τι αισθανόμαστε ή/και τι σκεφτόμαστε ή/και τι χρειαζόμαστε. Είναι απαραίτητη η έκφραση μέσα στη σχέση, διαφορετικά ο άλλος δεν θα αντιληφθεί τις ανάγκες μας ή τα συναισθήματα μας ούτε θα μπορέσει να φανερώσει τα δικά του. Το αποτέλεσμα θα ήταν να μην υπάρχει η κατάλληλη ροή πληροφοριών ώστε να οικοδομηθεί και εν συνεχεία δυναμικά να χτιστεί η σχέση. Εν ολίγοις ο καθείς θα ήταν μόνος του και θα ζούσαν παράλληλες ζωές χωρίς να τέμνονται πουθενά, χωρίς μοίρασμα, χωρίς κοινές εμπειρίες, χωρίς αίσθημα ασφάλειας και αγάπης . Η σχέση εμπεριέχει το σχετίζεσθαι και το σχετίζεσθαι είναι ο τρόπος μέσα από τον οποίο μαθαίνουμε τον εαυτό μας, ανακαλύπτουμε τα κομμάτια μας και εξελισσόμαστε. Αντανακλώμαστε πάνω στον άλλον και ο άλλος πάνω σε εμάς και έτσι έχουμε μια θέαση του εαυτού μας από μια οπτική γωνία που διαφορετικά δεν θα γνωρίζαμε ποτέ.
Παρόλα αυτά γιατί είναι τόσο δύσκολο στα ζευγάρια να επικοινωνήσουν με ανοιχτό και ειλικρινή τρόπο; Θα μπορούσαμε να δώσουμε πολλές διαφορετικές ή/και αλληλοσυμπληρούμενες απαντήσεις. Μια πρώτη υπόθεση είναι ότι αναπαράγουν το πρότυπο επικοινωνίας που υπήρχε στο πατρικό τους σπίτι ανάμεσα στους γονείς τους. Για παράδειγμα, ενώ κάποιος άντρας θα ήθελε σε ένα βαθμό να μπορεί να εκφράζει πιο άμεσα τα συναισθήματα του και να ζητά φροντίδα από τη σύντροφο του, αν μεγάλωσε σε ένα σπίτι όπου ο πατέρας δεν εξέφραζε ποτέ συναισθήματα τρυφερά απέναντι στη μητέρα, αλλά ήταν σκληρός και απόμακρος, τότε δεν θα’χε το κατάλληλο πρότυπο να εφαρμόσει στη σχέση του και θα επαναλάμβανε το μοτίβο που γνωρίζει καλύτερα. Μια άλλη υπόθεση ειδικά στη σύγχρονη και ανταγωνιστική κοινωνία μας όπου η γυναίκα παλεύει όπως ο άντρας στον επαγγελματικό στίβο, είναι ότι συχνά οι σχέσεις μετατρέπονται σε παιχνίδια εξουσίας, όπου ο ένας προσπαθεί να επιβληθεί στον άλλον και να του ασκήσει έλεγχο. Σε αυτή την περίπτωση δεν υπάρχει το ενδιαφέρον για να χτιστεί και να παραμείνει η σχέση, αλλά το πώς θα φανώ δυνατότερος και πιο ικανός από τον άλλον, πώς θα τον εξουδετερώσω όχι πώς θα συμβιώσω. Θα μπορούσε ίσως να ονομαστεί και εγωισμός. Μια τρίτη υπόθεση θα μπορούσε να είναι ο φόβος. Ο φόβος της εγκατάλειψης και της απόρριψης, ο αρχέγονος αυτός φόβος του αποχωρισμού από τη ‘μήτρα’, το φιλικό και φιλόξενο περιβάλλον, όπου κανείς αγαπιέται άνευ όρων και αποκτά αξία. «Αν εκφράσω τα αρνητικά μου συναισθήματα, αν του δείξω πόσο θυμωμένος/η είμαι, θα με εγκαταλείψει και θα μείνω μόνος/η, οπότε ας σιωπήσω». Μια τέταρτη υπόθεση είναι η διαφορετικότητα των δυο φύλων ως προς την έκφραση συναισθήματος και την τάση για εγγύτητα. Σε γενικές γραμμές οι γυναίκες τείνουν να πλησιάζουν προς τον άλλον, ενώ οι άντρες τείνουν να απομακρύνονται και να είναι πιο ανεξάρτητοι. Οι γυναίκες μιλούν πιο εύκολα και πιο γλαφυρά για τις ανάγκες και τα συνασθήματα τους και ‘πιέζουν’ τους άντρες να κάνουν το ίδιο, ενώ εκείνοι δε μιλούν για πράγματα που θεωρούν αυτονόητα ή δεν συνηθίζουν να μοιράζονται με τον ίδιο τρόπο. Σαν αποτέλεσμα οι γυναίκες πιέζουν, οι άντρες απομακρύνονται, εν συνεχεία οι γυναίκες θυμώνουν που δεν προσπαθούν οι σύντροφοι τους να τις κατανοήσουν και να ‘νοιάζονται’ για τη σχέση τους και εκείνοι απομακρύνονται ακόμα περισσότερο, δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο.
Δεν είναι εύκολη η επίτευξη μιας υγιούς και ικανοποιητικής επικοινωνίας, όμως σίγουρα δεν είναι ανέφικτη. Η έλξη και ο έρωτας είναι κάτι που έρχεται αβίαστα και εύκολα, η σχέση όμως απαιτεί προσπάθεια για να αντέξει στο χρόνο και να προσφέρει χαρά στο ζευγάρι. Πώς μπορούν να ξεπεραστούν οι σκόπελοι που εμφανίζονται; Τσακωθείτε πού και πού κάνει καλό! Η καταπίεση των συνασθημάτων, αυτή η σιωπή που κρύβει από κάτω έντονη οργή, η μηχανική εκτέλεση των υποχρεώσεων απέναντι στο σύντροφο είναι ένα ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί. Όσο συσσωρεύονται, τόσο πιο καταστροφική η έκρηξη. Αν τσακώνεστε πιο τακτικά, ο θυμός φεύγει, η σύγκρουση αναδύεται και είναι ευκολότερο να επιλυθεί, επίσης μαθαίνετε ότι το να έχουμε και αρνητικά συναισθήματα για τον σύντροφο μας κάποιες φορές δεν συνεπάγεται τον όλεθρο. Ένα άλλο σημαντικό βήμα που συχνά ξεχνάμε όλοι μας είναι να αναλάβουμε την ευθύνη που μας αναλογεί. Είναι σύνηθες ο ένας να κατηγορεί τον άλλον, χωρίς να μπορεί να δει ότι η σχέση είναι μια αλληλεπίδραση και σε κάποιο βαθμό ο καθένας έχει ένα μερίδιο σε αυτό που συμβαίνει. Ο θυμός, η ματαίωση, οι αυξημένες προσδοκίες από τον άλλον μας τυφλώνουν και δε μπορούμε να δούμε το δικό μας σφάλμα. Καλό επίσης θα ήταν να μπορούμε να κατανοούμε τη θέση του συντρόφου μας, π.χ. το ότι μπορεί να είναι κουρασμένος ή αγχωμένος με τη δουλειά του τη συγκεκριμένη περίοδο και να μην έχει όρεξη για κουβέντα, και να είμαστε απλά δίπλα του χωρίς να το παίρνουμε απαραιτήτως προσωπικά. Τέλος, θα ήθελα να σας παροτρύνω να έχετε φίλους, ενδιαφέροντα και να σας ενδιαφέρει η προσωπική σας ανάπτυξη. Αυτό θα μειώσει την εξάρτηση από το σύντροφο σας, θα σας δώσει αυτοπεποίθηση, θα σας δώσει νέα εναύσματα για επικοινωνία και θα ανανεώσει το ενδιαφέρον του συντρόφου σας για εσάς.
Πολλοί θεραπευτές παρομοιάζουν τις συντροφικές σχέσεις με έναν χορό. Εγώ θα έλεγα πως μου θυμίζουν ένα ερωτικό αργεντίνικο τάνγκο. Δυο ανεξάρτητα σώματα αγκαλιασμένα κοντά όπου απαιτείται, χαλαρώνουν ενίοτε και πάλι όπου απαιτείται χωρίς να σπάει η αγκαλιά τους και λειτουργούν σαν μια ενιαία μονάδα κινούμενοι από μια κοινή μουσική σε μια συγκεκριμένη πίστα. Λειτουργούν κατά βάση αυτοσχεδιαστικά με τον καβαλιέρο να προτείνει κινήσεις στη ντάμα, στις οποίες ανταποκρίνεται εκείνη, ενώ πρέπει να προσαρμόζεται και ο ίδιος. Δεν σας θυμίζει κάπως το δεσμό και την επικοινωνία ανάμεσα στα ζευγάρια; Στροβιλιστείτε!
«Μίλα.
Πὲς κάτι, ὁτιδήποτε.
Μόνο μὴ στέκεις σὰν ἀτσάλινη ἀπουσία.
Διάλεξε ἔστω κάποια λέξη,
ποὺ νὰ σὲ δένει πιὸ σφιχτὰ
μὲ τὴν ἀοριστία.
Πές:
«ἄδικα»,
«δέντρο»,
«γυμνό».
Πές:
«θὰ δοῦμε»,
«ἀστάθμητο»,
«βάρος».
Ὑπάρχουν τόσες λέξεις ποὺ ὀνειρεύονται
μιὰ σύντομη, ἄδετη, ζωὴ μὲ τὴ φωνή σου.»
Η περιφραστική πέτρα, Κική Δημουλά
Ράνια Πανουργιά
Κλινική Ψυχολόγος MSc
